Op maandag 27 oktober kwamen 130 professionals samen rond de vraag hoe het mediabeleid van de toekomst eruit moet zien. Welke rol spelen nieuwsmedia in het online ecosysteem van de toekomst? En hoe kunnen of moeten nieuwsbedrijven, techplatforms en overheid daarin wel of niet samenwerken? In twee panels gingen experts met elkaar in gesprek.
Democratische functie van de journalistiek
Herman Wolswinkel, directeur van NDP Nieuwsmedia, trapte de bijeenkomst af met de observatie dat de manier waarop burgers zich informeren in rap tempo verandert. Die ontwikkeling wordt aangejaagd door AI-toepassingen, die echter zonder toestemming grootschalig gebruikmaken van het arbeidsintensieve werk van redacties. Hoe houd je de democratische functie van de journalistiek dan overeind?
Alyt Damstra, auteur van het WRR-advies Aandacht voor media, luidde meteen de noodklok. Volgens haar is ambitieus mediabeleid een noodzakelijke voorwaarde om de verdringing van nieuwscontent in het online domein tegen te gaan. Met de verkiezing van Trump is de urgentie daarvan nog breder in de samenleving doorgedrongen. En, zo betoogde Damstra, het is hoog tijd om af te stappen van het onderscheid tussen publiek en privaat in het mediabeleid.
Digitale infrastructuur die onafhankelijk is van Big Tech
Ook kandidaat-Kamerlid Hemin Hawezy (CDA) maakt zich grote zorgen. Hij ziet in de grote afhankelijkheid van platforms risico’s op afbrokkeling van publieke waarden. Ook uitgevers zijn afhankelijk geworden van de infrastructuur die Big Tech levert. Het CDA bepleit daarom dat de overheid investeert in het Groeifonds, mede om digitale autonomie serieus vorm te geven. Daarnaast moet de overheid het goede voorbeeld geven door bijvoorbeeld als ‘launching customer’ op te treden bij innovaties van eigen bodem.
Kandidaat-Kamerlid Bjorn Beijnon (Volt) hamerde ook op het belang van een eigen, Europese infrastructuur. Daarnaast deed hij het concrete voorstel om het persuitgeversrecht – waarbij techbedrijven nieuwsuitgevers betalen voor het tonen van korte nieuwsfragmenten – uit te breiden naar licenties voor AI. Dat werd onderschreven door kandidaat-Kamerlid Hesther Borm (D66), die ook wil inzetten op Europese oplossingen waarmee het medialandschap wordt versterkt.
Innovatiekracht van nieuwsmedia
Rien van Beemen (CEO Mediahuis Nederland) stelde dat AI voor nieuwsmedia een belangrijke tool is en bijdraagt aan de innovatiekracht van nieuwsuitgevers. Van Beemen hield wel een stevig pleidooi voor transparantie over de trainingsdata die techbedrijven gebruiken voor het trainen van een taalmodellen, omdat nu auteursrechten worden geschonden. Er is daarom een robuuste implementatie van de Europese AI Act noodzakelijk. Daarbij toonde hij bereidheid om afspraken te maken over het gebruik van nieuwscontent voor AI-doeleinden.
Rachid Finge, die namens Google deelnam, stelde dat de belangen van Google en nieuwsbedrijven meer op een lijn liggen dan vaak wordt gedacht: Google wil zijn zoekmachine behouden en zoekt naar manieren om naar nieuwssites te blijven doorlinken. Nu uitgevers hebben aangeven dat ze niet willen dat hun content wordt gebruikt voor de training van taalmodellen, zal de volgende versie van Google’s Gemini niet langer op nieuwscontent gebaseerd zijn, zo gaf Finge aan.
Rien van Beemen benadrukte dat nieuwsuitgevers ook zelf een verantwoordelijkheid hebben – en die ook pakken. TNO ontwikkelt in samenwerking met de Nederlandse nieuwsuitgevers een eigen taalmodel. Die samenwerking bevestigt dat AI-toepassingen zonder de content van nieuwsbedrijven niet goed functioneren. Van Beemen zei graag in gesprek te gaan met zowel de overheid als techpartijen om AI-innovatie te stimuleren. Daarvoor hebben nieuwsuitgevers nu één gezamenlijk loket opgetuigd.
Mediawet op de schop en goede techregelgeving
In deel twee van het mediadebat werd ingezoomd op de vraag hoe nieuwsmedia gegeven de techontwikkelingen hun publiek kunnen blijven bereiken. Mediaonderzoeker Karin Schut bracht naar voren dat 80 procent van de jongeren zich informeert via sociale media. Als je dat koppelt aan de geringe zichtbaarheid van nieuwsmerken op sociale media, zie je direct het urgente probleem dat om oplossingen vraagt. Ook wees Schut op de terugloop onder dertigers en veertigers, wat eveneens risico’s met zich meebrengt.
Verandering is nodig, betoogde ook Mohammed Mohandis, Kamerlid voor GroenLinks-PvdA. Hij wil de oude tegenstelling in het mediabeleid tussen publieke en private media wegnemen en meer samenwerking mogelijk maken. Wat hem betreft gaat de hele Mediawet op de schop. Ook wil hij het dienstbaarheidsverbod grondig aanpassen. Zijn pleidooi was om geen energie meer te verspillen aan achterhoedegevechten, terwijl ‘Big Tech iedereen opeet’.
VVD-Kamerlid Martijn Buijsse legde ook de vinger bij de veel te grote afhankelijkheid van de VS. Hij bepleitte een stevige inzet op strategische autonomie, zowel voor Nederland als voor Europa. Volgens Buijsse zit er voldoende innovatiekracht in de media, maar die moeten dan wel ondersteund worden met goede regelgeving, bijvoorbeeld als het gaat om licenties van uitgevers voor de ontwikkeling van AI-diensten.
Vertrouwd raken met nieuws blijft belangrijk
Dat het geen abstract beleidsdebat was, onderstreepte Ron Meyer, directeur van het Nationaal Programma Heerlen-Noord, met zijn bijdrage. Hij vertelde over het project ‘Krant van de buurvrouw’, waardoor honderden gezinnen in Heerlen-Noord toegang krijgen tot kwaliteitsnieuws. Zijn oproep voor het mediabeleid van de toekomst is om jongeren kennis te laten maken met betrouwbare informatie. Dat maakt gemeenschappen sterker, zo leerde zijn ervaring in Heerlen-Noord.
Philippe Remarque van DPG Media onderschreef dat. Daarom introduceerde DPG Media onlangs een gratis studentenabonnement, dat na de introductie op een stortvloed aan aanmeldingen kon rekenen. Remarque schetste ook het dilemma van uitgevers om zichtbaar te zijn op de platforms: “Je maakt je journalistiek toegankelijk op het platform van een techbedrijf, dat de inkomsten vervolgens in eigen zak steekt. We zien er niets voor terug en zijn totaal afhankelijk. Dat is zorgelijk.”
Bouwstenen voor het mediabeleid van een nieuw kabinet
De meeste deelnemers aan het debat vonden elkaar in het belang om de pluriformiteit hoog te houden, nieuwstitels daarvoor te versterken en de afhankelijkheid van de grote techplatforms te verminderen. Het zijn bouwstenen voor het nieuwe kabinet, dat in dialoog met de sector richting moet geven aan een nieuwe koers voor het mediabeleid.
Bart Brouwers, hoogleraar journalistiek, schreef voor IO+ twee artikelen over het NDP Nieuwsmedia Mediadebat: lees hier meer over de discussies in panelgesprek 1 en panelgesprek 2.
Fotografie: Butino
