Dit is geen toekomstig gevaar. Het Commissariaat voor de Media concludeert in het Digital News Report 2025 dat nu al 1 op de 20 Nederlanders chatbots gebruikt voor zijn of haar nieuwsbehoefte. Onder jongeren is dit zelfs al 1 op de 10. Dit onderstreept dat mondiale techpartijen een steeds grotere rol gaan spelen in de Nederlandse nieuwsketen.
Afhankelijkheid van techpartijen neemt toe
Ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid constateerde in zijn rapport Aandacht voor media van eind 2024 dat de grote techbedrijven de distributie van informatie domineren. Dat is een verschraling van de toegang tot het Nederlandse journalistieke aanbod en zet de democratische functies van media onder druk.
Ook het Commissariaat voor de Media waarschuwt in haar recente rapport terecht dat de poortwachtersfunctie van big tech ertoe leidt betrouwbaar nieuws burgers steeds minder goed kan bereiken. Dat heeft gevolgen voor hoe goed burgers geïnformeerd zijn. En door AI neemt big tech niet alleen de rol van distributie van nieuws aan, maar ook van producent van content.
Met AI gegenereerd nieuws is niet betrouwbaar
NDP Nieuwsmedia voert op structurele basis testen uit om de ontwikkeling van met AI gegenereerd nieuws te volgen. Daarin valt op dat chatbots veelvuldig inconsistente, verouderde en ronduit foutieve informatie geven over nieuwsgebeurtenissen. Door de uitkomsten wél toe te schrijven aan kwaliteitsmedia, komt de betrouwbaarheid van de nieuwsvoorziening op het spel te staan.
Grondig onderzoek van de BBC toonde vergelijkbare resultaten: 51 procent van de antwoorden van chatbots bleek niet juist, waarbij in 19 procent van de gevallen feitelijk onjuiste antwoorden werden gegeven.
Nieuwssites worden massaal gescrapet
Daar komt bij dat AI-bedrijven zonder toestemming nieuwssites scrapen. Niet alleen in het verleden om modellen te trainen, maar ook op dit moment. Ondanks het feit dat nieuwsuitgevers via alle beschikbare technische middelen aangeven hun websites uit te sluiten van het gebruik voor AI, wordt dit stelselmatig door AI-partijen wél gedaan.
Toekomst van journalistiek onder druk
Volgens NDP Nieuwsmedia worden hiermee grenzen overschreden. “Techbedrijven zijn nu een directe concurrent geworden in het vervullen van de nieuwsbehoefte, zonder dat zij linksom of rechtsom investeren de redacties of nieuwsmedia”, aldus Stefan Heijdendael, strategisch adviseur bij NDP Nieuwsmedia. De brancheorganisatie pleit dan ook voor harde maatregelen. Het Commissariaat voor de Media adviseert onder meer investeringsverplichtingen of quota om techbedrijven te laten bijdragen aan het journalistieke ecosysteem.
Heijdendael: “Met de cijfers van het Commissariaat voor de Media is duidelijk dat er sprake is van een zeer zorgelijke trend. Techbedrijven bepalen met hun algoritmes nu al in toenemende mate wat Nederlandse nieuwsconsumenten te zien krijgen. Omdat nieuwsconsumenten ook AI gebruiken voor hun nieuwsbehoefte, wordt het nieuwsaanbod nu ook nog vervuild met ronduit inaccurate informatie, voorzien van het label van kwaliteitsmedia. Ongevraagd, zonder toestemming.”
Politiek moet grenzen stellen
NDP Nieuwsmedia roept politici en beleidsmakers op om pal te staan voor de rechten van auteursrechthebbenden, waaronder nieuwsuitgevers. Dat is van groot belang nu de AI Act in Brussel praktisch gestalte krijgt.
Heijdendael: “Transparantie over de data waarmee AI-modellen zijn getraind en op basis waarvan het antwoorden genereert, is cruciaal. Grote bedrijven lobbyen in Brussel om die verplichting uit de AI Act uit te kleden. Als we vitale, betrouwbare media willen behouden, is het cruciaal dat Nederland hier een ferm vasthoudt aan deze transparantieverplichting. Alleen op die manier kunnen we uiteindelijk afspraken met big tech maken over het gebruik van journalistieke content en eisen stellen aan het gebruik daarvan. Dat is nodig om de democratische rol van de onafhankelijke journalistiek te beschermen.”
